شکل جمله در زبان فارسی امروزی، دچار تغییراتی شده است. مهم‌ترین علت آن کاهش مطالعه است. گاهی جملات دچار درازنویسی و ابهام می‌شوند که از مهم‌ترین مشکلات نگارشی در فارسی امروز است.
آموزش نوشتن جملات کوتاه و خوانا
پیچیده‌نویسی و طولانی کردن جمله‌ها به بخشی نانوشته از آیین نگارش اداری تبدیل شده است. به کار بردن عبارت‌ها و افعال طولانی و آوردن جمله‌های معترضه سبب درازنویسی در جملات شده است.
اگر برای درک معنی و فهمیدن یک جمله باید دو یا چند بار آن را بخوانید، یعنی باید آن مطلب نیاز به دوباره نویسی دارد؛ یا باید آن جمله را به دو یا چند جمله کوتاه و رسا تقسیم کرد. یکی دیگر از مواردی که نشان می‌دهد یک جمله دچار اطناب شده، آن است که برای خواندن آن نیاز به نفس‌گیری مجدد داشته باشید.
اگر به متون نثر گذشته نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم که جملات کوتاه، با افعال متعدد و پی در پی به کار می‌رفتند؛ اما امروزه جمله‌ها بلند شده اند. مواردی مانند پرگویی، شاخ و برگ دادن به یک موضوع، به کار بردن عبارت‌ها و افعال طولانی و آوردن جمله‌های معترضه سبب درازنویسی در جملات شده است.
حذف یا جایگزینی جمله‌های عاطفی، معترضه، تفسیری و بدلی
اگرچه جملات عاطفی، معترضه، تفسیری و بدلی گاهی باعث غنای متن می‌شوند، اما اطناب ایجاد می‌کنند که می‌تواند از سادگی و روانی مطلب بکاهد.
برای رفتن به دماوند که بلندترین قله ایران است و در نزدیک روستای ما قرار دارد، از هیأت کوهنوردی که در آن عضو هستم، و اعلام کرده بود وسایل را در اختیار اعضا می‌گذارد، وسایل لازم را گرفتم.
کوه دماوند، بلندترین قله ایران است و نزدیک روستای ما قرار دارد. من عضو هیأت کوهنوردی هستم و چون اعلام کرده بود تجهیزات را برای صعود در اختیار اعضا می‌گذارد، وسایل لازم را گرفتم.
در مثال بالا، جمله‌های معترضه را از داخل جمله اصلی بیرون کشیده و پیش از آن آورده ایم.
تقسیم جمله بلند به چند جمله کوتاه
به جمله زیر دقت کنید:
تاگور از شاعران بزرگ جهان و از جمله شاعران و افتخارات هندوستان، بلکه مشرق زمین و در شمار معدود کسانی است که از قاره آسیا جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده‌اند.
جمله بالا تنها یک فعل دارد و به راحتی می‌توانیم با چند فعل آن را به جملاتی کوتاه تقسیم کنیم و کار مخاطب را برای خواندن و فهم متن آسان کنیم.
تاگور از شاعران بزرگ جهان است. او از افتخارات هندوستان و مشرق زمین به شمار می‌رود. تاگور از معدود آسیایی‌هایی است که جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده است.
برای رعایت سادگی در نوشتن یک متن، می‌توانیم اطلاعات غیر ضروری را شناسایی کنیم و آنها را به پاورقی یا پرانتز منتقل کنیم.
حذف عبارت‌ها و کلمه‌های زائد
آوردن مترادف‌های مختلف برای یک مفهوم از ویژگی‌های نوشته ادبی است؛ اما باید توجه داشت که در بسیاری از متون رسمی، خبری، اداری و علمی باید از نوشتن مترادف‌های متعدد پرهیز کرد تا اصل کلام، با وضوح و به سرعت به مخاطب منتقل شود.
آنان که مغرور و خودپسند هستند، نمی‌توانند آنان که نفسی پاک و مهربان دارند را تحمل کنند.
آنان که مغرور هستند نمی‌توانند پاک طینتان را تحمل کنند.
تبدیل کلمه‌ها و عبارت‌های بلند به کوتاه
بسیاری از افعال طولانی و مرکب متأثر از نثر اداری است که از دوران قاجار رواج یافته و به مرور زمان در فارسی امروز هم راه پیدا کرده است. استفاده از این افعال و عبارات، سبب طولانی شدن جملات، سختی انتقال معنا و سردرگمی خواننده می‌شود.
به رشته تحریر کشیدن خاطرات، مانع به فراموشی سپرده شدن آنها می‌شود؛ زیرا این یادداشت‌های گران‌بها را می‌توانیم سالیان سال مورد استفاده قرار دهیم.
نوشتن خاطرات، از فراموش شدن آنها جلوگیری می‌کند؛ زیرا این یادداشت‌های گران‌بها را می‌توانیم سال‌ها استفاده کنیم.
نیاوردن دو فعل پشت سر هم
آوردن دو فعل پشت سر هم سبب طولانی شدن جمله و سختی مفهوم می‌شود.
در این کتاب فقط به ماشین‌هایی که برای حرکت از برق استفاده می‌کنند، توجه شده.
در این کتاب فقط به ماشین‌هایی توجه شده که برای حرکت از برق استفاده می‌کنند.
گاهی می‌توانیم یکی از دو فعل پشت سر هم را حذف کنیم.
سرانجام آنچه باید می‌گفت، گفت.
سرانجام آنچه باید، گفت.
در جمله‌های کوتاه هم گاهی می‌توانیم بخشی از جمله را به مصدر یا صفت تبدیل کنیم.
در سومین بخش، نکات مهمی که درباره تمرینهای کتاب نوشته شده، می‌بینیم.
در سومین بخش، نکات مهم تمرینهای کتاب را می‌بینیم.
ویرایش جملات گرته برداری شده
گرته‌برداری یکی از آفات ساده‌نویسی است و به معنای استفاده از الگوهای بیگانه در نوشتن یک متن است و به دلیل ترجمه تحت‌الفظی از زبان‌های دیگر به فارسی وارد می‌شود.
حذف تکیه کلام‌ها
گاهی در گفتار از کلماتی استفاده می‌کنیم که قید کردن آنها در نوشتار اهمیتی ندارد؛ زیرا استفاده از آن سبب سختی در انتقال مفهوم می‌شود.
- راستش را بخواهی…
- به قول معروف
- در این رابطه
- شایان ذکر است / لازم به ذکر است
- واقعیت این است که/ مسلم است که/ آنچه مسلم است/ آنچه مسلم است این است که
- به هیچ وجه/ به هیچ وجه من الوجوه
- در واقع/ در واقع باید گفت که
- بر فرض/ بر فرض مثال
- همان‌طور که بارها متذکر شدم
- به اصطلاح
- در مثل
- باری/ خلاصه
- صد البته
- بارها و بارها
- به این ترتیب
- به قول معروف/ به قول گفتنی/ به قول یارو گفتنی
- به هر حال/ در هر صورت ممکن