املای کلمات همزه دار در زبان فارسی با زبان عربی متفاوت است. کلمات همزه‌دار از عربی وارد زبان فارسی شده اند.
در زبان فارسی «همزه» را می توان به این صورت ها نوشت: ا، آ، ـئـ، ؤ، ءِ
همزه در کلمات فارسی
کلماتی که ریشه فارسی دارند، اگر به همزه نوشته شوند نادرست است. در کلمات با ریشه فارسی، همیشه از ی به جا ئ استفاده می کنیم.
مثال:
پائیز، بوئیدن
شیوه صحیح نگارش آن‌ها:
پاییز، بوییدن
همزه در وسط کلمه
همزه اگر در وسط کلمه باشد، بر اساس حرکه خود یا حرف پیش و پس از خود، املای متفاوتی خواهد داشت.
همزه کسره‌دار و همزه قبل از ی در وسط کلمه
همزه‌ای که کسره دارد، روی پایه ی نوشته می‌شود.
مثال:
مصائب، ارائه
همزه کسره‌دار در برخی موارد تبدیل به ی می‌شود.
مثال:
دایره، جایزه
این قاعده در مورد همزه ای که قبل از ی قرار دارد نیز صادق است. ممکن است به صورت ئ یا به صورت ی نوشته شوند.
مثال:
رئیس
که رییس، نیز رایج است.
همزه فتحه دار در وسط کلمه
همزه مفتوحی که قبل از آن الف باشد، همه ما آن را به صورت ئ می‌نویسیم.
مثال:
برائت
همزه مفتوحی که قبل از آن، حرفی با ضمه آمده باشد، بر پایه واو نوشته می‌شود.
مثال:
مؤدّب
همزه مفتوحی که قبل از آن حرفی با فتحه آمده باشد، بر پایه الف نوشته می‌شود.
مثال:
متأخّر
بعضی همزه میانیِ مفتوحِ ما قبل ساکن را به صورت مسأله، نشأت و هیأت صحیح می‌دانند اما برخی دیگر، مسئله، نشئت و هیئت را صحیح‌تر دانسته اند.
همزه پس از حرف ساکن یا فتحه‌دار و قبل از مصوت آ
اگر همزه ساکن یا فتحه‌دار باشد و پس از آن مصوت آ بیاید، آن را با علامت مد «آ» درج می‌کنیم.
مثال:
قرآن، مِرْآت
همزه ضمه‌دار و همزه قبل از واو در وسط کلمه
برخی بر طبق قاعده‌ای کلی در عربی، مسؤول و رؤوس را صحیح می‌دانند. اما برخی معتقدند که املای رایج و درست این کلمات در فارسی، مسئول و رئوس است. پس می‌توان هر دو مورد را صحیح دانست.
همزه ساکن در وسط کلمه
هنگامی که همزه در وسط کلمه ساکن است، برای این که بدانیم آن را روی چه پایه‌ای بنویسیم، به حرکه حرف قبل از آن نگاه می‌کنیم، و برای فتحه الف، برای کسره ی و برای ضمه واو را پایه همزه قرار می‌دهیم.
مثال:
- همزه ساکن ما قبل مفتوح: مأمور
- همزه ساکن ما قبل مکسور: ائتلاف
- همزه ساکن ما قبل مضموم: رؤیا
همزه در کلمات وارد شده از زبان‌های بیگانه
در مورد کلمات غیرعربی و غیر فارسی، همیشه همزه میانی را بر پایه ی درج می‌کنیم.
مثال:
پنگوئن
همزه پایانی بعد از الف
همزه بعد از الف، در زبان فارسی حذف می‌شود.
مثال:
استثناء
به صورت استثنا نوشته می‌شود.
هر گاه کلمه ای در نقش موصوف یا مضاف قرار گیرد، به جای کسره اضافه، به انتهای آن ی اضافه می‌شود و باز هم همزه حذف خواهد شد.
مثال:
استثنای مهم
املای درست ان شاء الله
عبارت ان شاء الله یک عبارت عربی است به معنی «اگر خدا بخواهد» که در زبان فارسی استفاده می‌شود و همزه آن حذف نمی‌شود. بهتر است آن را به صورت سه کلمه مجزا آورده و از نوشتن آن به صورت انشاالله یا انشاءالله خودداری کنیم چرا که معنی آن تغییر می‌کنید و معنی «انشای خدا» خواهد داد!
همزه پایانی پس از ساکن
همزه پایانی که قبل از آن یک حرف ساکن یا یکی از مصوّت‌های «ی» و «او» باشد، بدون پایه نوشته می‌شود.
مثال:
جزء
همزه پایانی پس از حرف مفتوح
همزه پایانی که قبل از آن حرفی با فتحه وجود داشته باشد، بر پایه الف نوشته می‌شود.
مثال:
خلأ
همزه پایانی پس از حرف مضموم
همزه پایانی که قبل از آن حرفی با ضمه آمده باشد، بر پایه واو نوشته می‌شود.
مثال:
تلألؤ