در ادبیات فارسی «را» گاهی نشانه مفعول است و گاهی حرف اضافه که در معنای برای به کار میرود. در برخی متون قدیمی هیچ نقشی نمیپذیرد و یک جزء اضافی در جمله محسوب میشود که به آن فَکِّ اضافه میگویند.
مفعول کلمهای است که همراه با افعال گذرا مانند خوردن، شستن، زدن و … و در پاسخ به چه کسی را؟ و چه چیزی را؟ میآید و معمولاً از یک اسم یا گروه اسمی تشکیل شده است.
هدیهها میداد هر درویش را
تا بیابد نطق مرغ خویش را
در مصراع اول این بیت، «را» در معنای «به» حرف اضافه و نشان متمم، و در مصراع دوم نشان مفعول صریح است و تشخیص آن، چندان دشوار نیست.
را به عنوان نشانه مفعول باید بلافاصله پس از مفعول بیاید. این در حالی است که به مرور زمان، این امر حتی از طرف نویسندگان بهنام نیز دچار تحریف و اشکال شده است. این اشکال معمولاً در جملههای دوبخشی (پایه و پیرو) رخ میدهد که با حرف «که» عطف میشوند.
مثال:
این کتاب به همراه ترجمه که دیروز کامل شده بود را برای حسین می فرستم.
اما شکل صحیح این جمله باید به صورت زیر نوشته شود:
این کتاب را به همراه ترجمه که دیروز کامل شده بود برای حسین می فرستم.
در جمله بالا، کلمه کتاب مفعول است و را باید بلافاصله پس از آن بیاید.
چه زمانی «را» پس از مفعول نوشته نمیشود؟
اگر مفعول جمله به صورت نکره به کار برود، باید «را»ی پس از مفعول را حذف کرد. زیرا «را» معرفهساز است و آوردن آن پس از اسم نکره جایز نیست. در این حالت «ی» نکره، جانشین «را» میشود.
بین کسی که نمیترسد و کسی که در عین ترسیدن کاری [را] انجام میدهد، تفاوت زیادی وجود دارد.
در جمله بالا کلمه کاری، مفعولِ فعل متعدی انجام دادن است. از آنجایی که این کلمه به صورت نکره به کار رفته است، «را» به عنوان نشانه مفعول، از جمله حذف میگردد.