نشانه های جمع در فارسی

نشانه‌های جمع در زبان فارسی به دو دسته تقسیم می‌شوند: نشانه‌های جمع فارسی و نشانه‌های جمع عربی. نشانه‌های فارسی تنها به ها و ان محدود می‌شود؛ اما نشانه‌های جمعی که از زبان عربی به فارسی راه پیدا کرده‌اند؛ شامل ات، ون و ین است. علاوه بر نشانه‌های جمع، برخی کلمات عربی را به صورت جمع مکسر نیز می‌توان جمع بست.

نشانه‌های جمع فارسی (ها و ان)

به کار بردن نشانه های دو گانه ی « ها » و « ان » که نشانه های اصلی جمع در زبان فارسی است  دارای قواعد و در عین حال استثناهای فراوان است.

نشانه ی جمع « ها » با هر نوع کلمه ای جمع می شود.

این نشانه به خصوص در زبان محاوره متداول تر از نشانه ی « ان » است تا جایی که کلمات مختوم به « ه » با این علامت جمع می بندند هر چند جمع بستن این گونه کلمات با نشانه ی « ها » سبب اجتماع دو حرف « ه » می شود و به همین سبب اشکال در تکلم پرهیز از آن را تجویز می کند و لذا با « ان » جمع می بندند؛ مثال:

گناه ها، پادشاه ها، سیاه ها 

جمع این کلمات با نشانه ی « ان » فصیح تر و زیباتر است. نشانه ی « ان » تنها با برخی از کلمات همراه می شود و به کار بردن آن در همه ی موارد، مانند کاربرد نشانه ی « ها » میسر نیست.

نشانه های جمع فارسی

 نشانه ی جمع « ها »

همچنانکه گفته شد کلماتی که در زبان فارسی کاربرد دارند، همه را با نشانه ی « ها » می توان جمع بست.

مثال:

دست ( فارسی )دست ها 

قاعده ( عربی )قاعده ها

همه ی کلماتی را که قابل جمع بستن با نشانه ی « ان » هستند، با نشانه ی « ها » نیز می توان جمع بست.

مثال:

اسب: اسبان/ اسب ها

درخت: درختان/ درخت ها

چشم: چشمان/ چشم ها

بسیارند کلماتی که جز با نشانه ی « ها » نمی توان آنها را جمع بست.

مثال:

مایعات، که تنها با علامت « ها » جمع بسته می شود:

آب> آب ها،  سرکه> سرکه ها، شراب> شراب ها

گازها و بخارات:

قاره > قاره ها، کشور > کشورها، استان >استان ها

تقسیمات شهرها:

محله ها، خیابان ها، کوچه ها

اصطلاحات جغرافیایی:

اقیانوس ها، صحراها، کویرها

نشانه‌های جمع عربی

ات

از آنجایی که ات نشانه جمع عربی است؛ پس نباید کلمات فارسی را با آن جمع ببندیم و این کار خطای فاحش در نگارش محسوب می‌شود. معیار سنجش کلمه برای استفاده از ات به جهت جمع بستن کلمات، توجه به ریشه کلمه است.

مثال:

جمله غلط: با یادگیری زبان انگلیسی توانستم گزارشات را ترجمه کنم.

جمله صحیح:  با یادگیری زبان انگلیسی توانستم گزارش‌ها را ترجمه کنم.

ون

ون یکی دیگر از پسوندهای جمع عربی است که وارد زبان فارسی شده است اما به نسبت دیگر پسوندها کاربرد کمتری در فارسی پیدا کرده است.

مثال:

حواریون، روحانیون

ین

کلماتی مثل مخترعین، معلمین  کلماتی هستند که با ین جمع بسته شده‌اند ولی کاربرد آنها با ان فارسی نیز جایز است و حتی بهتر است از ان برای جمع بستن آنها استفاده کرد و به صورت مخترعان و معلمان نوشته شود.

جمع مکسر

برخی کلمات عربی که وارد زبان فارسی نیز شده اند را می‌توان بدون استفاده از نشانه‌های جمع و به صورت جمع مکسر جمع بست.

مثال:

 اصول (جمع اصل)، کتب (جمع کتاب)

جمع مکسر واژگان فارسی (اشتباه رایج)

جمع مکسر مربوط به زبان عربی است و در زبان فارسی معیار، جمع بستن کلمات فارسی با این قاعده نادرست است. اما برخی از این کلمات چنان رواج دارند که باور نادرست بودن آن‌ها مشکل است.

مثال:

 ‌اساتید، دراویش

جمع بستن کلمات جمع مکسر(اشتباه رایج)

یکی از نکاتی که درباره استفاده از علامت‌های جمع باید مورد توجه قرار گیرد، به کار نبردن آنها در کنار کلماتی است که خودشان جمع مکسر هستند. کلمه‌ای که خود جمع مکسر است را نباید دوباره با نشانه‌های جمع استفاده کنیم.

لوازمات (جمع لوازم)، حروف‌ها (حروف جمع حرف)، جواهرات (جمع جوهر)

نادرست: لوازماتم را جمع کردم.

درست: لوازمم را جمع کردم.