خط تیره یا خط فاصله (-)

خط تیره یا خط فاصله (-) یکی از نشانه‌های نگارشی است همانطور که از نامش پیداست نمایش‌گر فاصله است.

این نشانه در زبان انگلیسی با واژه dash یا hyphen شناخته می‌شود. خط تیره یا خط فاصله گاهی نشانه فاصله زمانی و یا مکانی است.

 کاربرد خط تیره یا خط فاصله (-)

برای نشان دادن فاصله زمانی و مکانی به معنای «تا» و «به»: خط تیره نشانگر فاصله مکانی بین دو نقطه و جایگزینی برای حرف «به» یا «تا» است.

مثال:

امشب قطار تهران-مشهد با تاخیر می‌آید.

برای نشان دادن حد فاصل دو عدد (صفحه، تاریخ): گاهی از خط تیره یا خط فاصله برای اشاره به یک بازه زمانی، که می‌تواند ساعت یا تاریخ باشد، ازآ استفاده میکنند.

مثال:

سال‌های ۱۳۴۰-۱۳۴۵ بسیار خاطره‌انگیز بودند.

 در دو طرف جمله‌های معترضه (اغلب طولانی و تاکیدی): برای جداسازی جمله معترضه از جمله اصلی و قبل و پس از آن از خط تیره یا خط فاصله استفاده میکنند.

مثال:

این استدلال او -که غیرقابل انکار بود- همه را مجاب کرد.

هنگام ترکیب دو کلمه که معنی واحدی را می‌رسانند: گاهی دو واژه در کنار هم یک مفهوم را می‌سازند؛ به عبارتی گاه برای القای وجوه مختلف وضعیت باید دو واژه را در کنار هم قرار داد. در بین این واژه‌های دو جزئیِ مرکب، از خط تیره استفاده می‌شود.

مثال:

فیلم‌های علمی-تخیلی را بسیار دوست دارم.

در آغاز متن‌های گفتگویی (نمایشی، تلفنی و داستانی) به جای نام گوینده و برای پرهیز از تکرار نام‌ها: کاربرد دیگر خط تیره یا خط فاصله در نوشتار، هنگام نگارش مکالمه بین دو نفر است؛ چنین کاربردی در متونی چون نمایشنامه‌ها، فیلمنامه‌ها و داستان‌ها وجود دارد. برای پرهیز از نوشتن هر باره نام دو نفر، خط تیره به کار می‌رود.

مثال:

– چرا دیر کردی؟
– ماشین گیرم نیامد.

برای جدا کردن تعدادی عدد و یا کلمه: هر وقت بخواهیم تعدای عدد یا کلمه کنار هم را جدا کنیم از خط تیره یا خط فاصله استفاده میکنیم.

مثال:

اعداد زوج را از میان اعداد زیر انتخاب کنید.

۱ – ۴ – ۵ – ۱۰ – ۳ – ۶ – ۱۵ – ۲۲ – ۲۶ – ۱۳ – ۱۵ – ۱۷ – ۱۹ – ۰

زمان بر سه نوع است:

گذشته – حال – آینده

دسته‌بندی مطالب و نوشتن انشعابات یک موضوع: برای دسته‌بندی و برشمردن اجزای موضوعی و یا انشعابات آن می‌توان از خط تیره استفاده کرد.

مثال:

نمایش‌های ایرانی پس از اسلام را می‌توان چنین دسته‌بندی کرد:

– نقالی
– نمایش‌های عروسکی
– تعزیه
– نمایش‌های شادی‌آور

علامت منهای ریاضی: خط تیره برای نمایش علامت منهای ریاضی نیز کاربرد دارد.

مثال:

۵ – ۲ = ۳

 برای شکستن یا تقطیع واژگان به هجاهای آن برای مقاصد مختلف: 

مثال:

پیش‌دانشگاهی چند بخش است: پیش – دان – ـِش – گاه – یی
مَ – مَ – مَن هم مِ – مِ – مثلِ تُـ تُ – تو (انعکاس لکنت زبان در نوشتار)

نمایش پیوستگی کلمه انتهای سطر و کلمه ابتدایی سطر بعدی: هر گاه یک واژه دو جزئی مرکب در انتهای سطر قرار گیرد به طوری که نیمی از آن به ابتدای سطر بعدی برود، برای نمایش پیوستگی این دو واژه از خط تیره استفاده می‌شود.

به این قابلیت در زبان انگلیسی Hyphenation و به خط تیره‌ای که در انتهای سطر درج می‌شود، Hyphen می‌گویند.

مثال:

طی چند دهه­ گذشته خوردن چای در میان کارهای سخت در اکثر فرهنگ‌ها و پاره‌فرهنگ-
های این منطقه متداول بوده است.

فاصله‌گذاری قبل و بعد از خط تیره یا خط فاصله

هنگامی که خطتیره برای ساخت یک واژه مرکب دو جزئی به کار می‌رود، از آن‌جایی که این دو واژه در کنار هم یک واژه را می‌سازند، فاصله‌ای پیش یا پس از خط تیره نمی‌گذاریم. هر گاه خط تیره برای در بر گرفتن جمله معترضه و پیش و پس از آن می‌آید، از حرف‌های پیش و پس از خود فاصله می‌گیرد.

مثال:

علمی-فرهنگی

نحوه تایپ خط تیره یا خط فاصله

در زبان فارسی، برای خط تیره، از دو کاراکتر مختلف می‌توان استفاده کرد. یکی کلید منها (-) روی صفحه کلید و دیگری کاراکتری است که استفاده اصلی آن برای کشیده نویسی حروف است و نام آن در استاندارد یونیکد arabic tatweel است اما برخی از آن به عنوان خط تیره نیز استفاده می‌کنند. این کاراکتر در صفحه کلید رایج ویندوز با فشردن shift و حرف (ت) به طور همزمان و در کیبورد استاندارد فارسی با فشردن shift و علامت منها (-) درج می‌شود.

فرق ظاهری این دو کاراکتر در جای قرارگیری خط تیره روی خط زمینه است.