مطابقت نهاد و فعل

در زبانهايي که فعل داراي شناسنامه است مثل فارسي و عربي و آلماني، منطقا نهاد از نظر شمار بايد با فعل مطابقت کند (مفرد با مفرد، جمع با جمع)؛ اما زبان ها تابع چنين منطقي نيستند بلکه تابع کاربرد اهل زبان اند، به عبارت ديگر، تابع منطق سخن گويان هر زبان اند.

در دستور زبان فارسي اگر نهاد جمع و جاندار باشد، با فعل جمع مي آيد؛ اما، اگر نهاد جمع و جاندار نباشد، فعل مي تواند مفرد بيايد يا جمع.

اگر به اسم بي جان شخصيت انساني داده شود، در حکم جاندار قرار مي گيرد. گياهان و اعضاي زوج بدن و بعضي از کلمات که در آنها تغيير واقع گردد و زمان را برساند به ها و – ان جمع بسته مي شود.

به طور عادی نهاد از جهت شخص و شناسه با فعل مطابقت دارد. در جمله زیر، کلمه دانش آموزان به صورت جمع به کار رفته است، پس فعل متناسب با آن نیز جمع است.

دانش آموزان وارد کلاس شدند.

همیشه این طور نیست مواردی هم وجود دارد که سبب اختلاف نهاد و فعل می‌شود.

اگر نهاد انسان و مفرد باشد، فعل می‌تواند برای ادای احترام به صورت جمع به کار برده شود.

پيامبر ( صلی الله عليه و آله ) از جا برخاستند.

اگر نهاد، مفرد و بي جان باشد، فعل حتما مفرد مي آيد.

کتاب، از دستم افتاد.

اگر نهاد، جمع و بي جان باشد، فعل مي تواند به صورت مفرد يا جمع بيايد.

کتاب ها از دستم افتاد. / افتادند.

در فارسي امروز، به ويژه در گفتار، براي نهاد جمع و بي جان، فعل بيش تر به صورت جمع مي آيد. اگر نهاد جمله، جمع و بي جان باشد و با استفاده از آرايه هاي تشخيص، ويژگي انسان به آن نسبت داده شود، فعل فقط به صورت جمع مي آيد.

 ستاره ها چشمک مي زنند. ( درست ) / ستاره ها چشمک مي زند. ( نادرست )

اگر نهاد، يکي از اسم هاي جمع جاندار « قافله، کاروان، لشکر، سپاه، دسته، مجلس، شورا، هيئت، گروه، مجمع، گله و رمه » باشد، فعل فقط به صورت مفرد مي آيد.

قافله از راه رسيد.

اگر نهاد، اسم جمع مردم باشد، فعل فقط به صورت جمع مي آيد.

مردم براي اهداي خون، آمده بودند.

اگر نهاد، اسم جمع ملّت باشد، فعل هم به صورت مفرد و هم به صورت جمع مي آيد.

 ملّت عليه ستم و استبداد به پا خاست. / به پا خاستند.

اگر نهاد، اسم جمع دسته براي بي جان باشد، فعل فقط به صورت مفرد مي آيد.

چند دسته اسکناس، پيدا شده است.

اگر نهاد، يکي از اسم هاي مبهم « يکي، کسي و هرکسي » و براي جاندار باشد، فعل به صورت مفرد مي آيد.

کسي اين جا نيست؟

اگر نهاد، يکي از اسم هاي مبهم جاندار« هريک، هرکدام، هيچ يک و هيچ کدام » باشد، فعل هم به صورت مفرد و هم به صورت جمع مي آيد.

 هريک به راهي رفت / رفتند.

اگر نهاد، اسم مبهم بعضي و براي بي جان باشد، فعل هم به صورت مفرد و هم به صورت جمع مي آيد.

بعضي، بادوام تر است / اند.