استفاده صحیح کلمات ت و ط در املای فارسی

شما کلمه اتاق را به کدام صورت می نویسید؛ اتاق یا اطاق؟ به نظر شما املای اتو درست است یا اطو؟ آیا با نحوه استفاده صحیح کلمات ت و ط در املای فارسی آشنایی دارید؟

املای صحیح کلماتی که یکی از دو حرف «ط» یا «ت» را در خود دارند، گاهی در برخی کلمات بحث برانگیز می شود. به همین دلیل، در زمان نوشتن کلمه‌ای مثل “اتاق” افراد دچار شک می شوند که املای این کلمه به کدام یکی از دو صورت “اتاق” و یا “اطاق” می تواند درست‌تر باشد. افراد صاحب نام در ادبیات فارسی، ریشه حرف «ط» را ویژه زبان عربی دانسته و معتقدند که کلمات فارسی اصیل را نباید با این حرف نوشت. برای نمونه، آقای عباس اقبال آشتیانی در مقاله ای با همین موضوع با عنوان “از طهران تا تهران”گفته که کلمات نوشته شده با حرف «ط» ریشه عربی داشته و اگر کلمه ای ریشه عربی نداشته باشد، نوشتن آن ها با حرف «ط» غلط است.

املای چه کلماتی را به اشتباه تایپ یا می نویسیم؟

به گفته برخی از محققان زبان و ادبیات، وقتی در زبان عربی کلمه ای بیگانه بوده و از زبان دیگری به دایره واژگان آن وارد شود، واژه ای را که صدا/ ت/ داشته باشد با حرف «ط» می نویسند. با این کار، غیرعربی بودن آن کلمه هم مشخص می شود. ارتباط بسیار نزدیک بین دو زبان عربی و فارسی و وجود شباهت‌های زیاد بین ادبیات این دو زبان، باعث شده تا بسیاری از این کلمات عربی با حرف «ط» به واژگان زبان فارسی راه یابد.

به مرور زمان و با گسترش استفاده از شیوه غلط نوشتار این واژگان، دیگر مانند کلمات اصیل زبان فارسی در میان مردم رواج یافته و همه از آن استفاده کرده‌اند. حتی برخی بر درست بودن املای این کلمات با حرف «ط» اصرار داشته و آن شکل نوشتاری را شیوه درست می دانند. یعنی برای کلمه‌ای مانند “تاول” که ریشه کاملاً فارسی دارد، اصرار دارند که باید آن را به شکل “طاول” بنویسند.

نتیجه کلی اینکه؛ اگر لغت مورد نظر ما، کاملاً ریشه در زبان و واژگان اصیل فارسی دارد، قطعاً باید آن را با حرف «ت» نوشت. اما اگر می خواهید کلمه‌ای با ریشه عربی دارید که به زبان فارسی وارد شده، بهتر است آن را با «ط» بنویسید. همچنین کلماتی که به شکل مستقیم از زبان های دیگر نیز به واژگان فارسی اضافه شده است، باید با «ت» نوشته شود؛ مانند کلمه “بلیت”. برای درک بهتر و جا افتادن املای درست این کلمات، در ادامه آن ها را دسته بندی کرده و بهتر این مسئله را بررسی می کنیم.

تشخیص املای درست کلمات ت و ط از طریق یافتن ریشه آن

همانطور که پیش از این گفتیم، یکی از راه های تشخیص املای درست این کلمات این است که به ریشه آن‌ها توجه کنیم. در ادامه، نمونه‌های بیشتری را بررسی می کنیم و می بینیم کدام کلمات با «ط» و کدام یک با «ت» نوشته می‌شوند؟

• کلمات با ریشه اصیل فارسی، باید با «ت» نوشته شوند، مانند؛

تراز – تنبور – تبرزین – تشت – تاس – تپش – اتو – تاول – تپانچه – ترخون

• کلماتی که از زبان های دیگر (بجز عربی) آمده اند، برای مثال از زبان فرانسه، باید مثل کلمات اصیل فارسی با حرف «ت» نوشته شوند، مانند؛ کلمه “بلیت” یا “باتری” از زبان فرانسه. یا کلمه امپراتور که زبان انگلیسی به زبان فارسی وارد شده است. و یا کلماتی مثل تالار و اتاق که از زبان ترکی آمده، باید از حرف «ت» در املای آن ها استفاده کنیم.

تشخیص املای درست کلمات ت و ط به کمک معنای آن

یکی دیگر از راه های تشخیص املای درست کلمات هم آوا، توجه به معنای آن ها است. به عنوان مثال، دو کلمه “حیات” و “حیاط”، اگرچه به یک صورت تلفظ می شوند، اما معانی کاملاً متفاوتی دارند و شکل نوشتن املای درست آن ها، به معنی واژه در جمله به کار رفته در آن دارد. کلمه حیات، به معنای زندگی، و واژه حیاط، به معنای فضای خالی تعبیه شده در خانه ها است. و یا دو کلمه “اتلال” و “اطلال” هر دو صحیح بوده و استفاده از آن ها، به معنی مورد نظر در جمله آن دارد. کلمه اتلال، جمع “تلّ” به معنی پُشته گرد و خاک بوده و کلمه اطلال، جمع “طَلَل” به معنای ویرانه های یک بنای فروریخته است. برای درک بهتر، دو جمله زیر را ببینید؛

• حیات جانداران قطب جنوب در معرض خطر قرار گرفته است.
• پدرم در باغچه حیاط گل های شمعدانی کاشته است.

املای صحیح اسامی خاص به چه شکل است؟

اسم های خاص، شامل اسامی افراد و اسامی مکان ها، بهتر است با حرف «ت» نوشته شود. یعنی کلمه ای مانند “سن پترزبورگ” که برخی آن را با حرف «ت» و برخی دیگر با حرف «ط» می نویسند، باید با همان شکل “پترزبورگ” نوشته شود. برای درک بهتر، املای صحیح چند نمونه را در ادامه برای شما می نویسیم.

اسامی خاص افراد، مانند؛ تهماسب، تهمورث، پتر کبیر و … .

اسامی خاص اماکن، مانند؛ توس، تبرستان، تالش، ایتالیا، تیسفون، اتریش و … .

تذکر:

اگرچه گفتیم که بهتر است اسامی خاص را حرف «ت» بنویسید، اما در این میان برخی اسامی وجود دارد که چون به گونه دیگری در میان مردم جا افتاده و استفاده شده است، بهتر است شکل آن ها را تغییر ندهیم. یعنی نوشتن این اسامی با حرف «ط» بلامانع بوده و غلط نیست. در ادامه، چند نمونه از این استثناءها را می بینیم.

اسامی خاص افراد که با حرف «ط» نوشته می شود، عبارتند از؛ بقراط، ارسطو، سقراط، افلاطون.

اسامی خاص فارسی که با حرف «ط» نوشته می شوند، عبارتند از؛ طبس، طارم و … .

املای صحیح کلمه تهران

یکی دیگر از کلماتی که بحث درباره آن بسیار زیاد بوده و هست، کلمه “تهران” است. هنوز هم برخی افرادی هستند که اصرار دارند باید این کلمه را به شکل “طهران” نوشت، اما باید تجدید نظر کنند. در گذشته، برخی مورخان عرب این کلمه را با حرف «ط» نوشته و از آن به بعد در ادبیات فارسی نیز وارد شد. اما این روند تنها تا سال ۱۳۲۰ ادامه داشت تا اینکه توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مقرر شد که املای صحیح این کلمه به صورت “تهران” بوده و کسی نباید آن را به شکل غلط نوشت.