کاربرد ویرگول یا کاما (،) در نگارش فارسی

ویرگول (،) یا واوَک یا درنگ‌نما یا کاما نشانه‌ای است برای مکث کوتاه در جمله به کار می‌رود و اجزای دو طرف آن با هم پیوند دارند.

کلمه ویرگول (virgule) از زبان فرانسه و کاما (comma) از زبان انگلیسی وارد زبان فارسی شده است. در زبان انگلیسی دُم این علامت به سمت پایین است؛ اما در زبان فارسی،‌ شاید به خاطر اجتناب از اشتباه گرفتن آن با حرف «و»، دم آن رو به بالا قرار دارد.

کاربرد ویرگول

برای عطف کلمه‌ها، جمله‌ها، عبارت‌ها و سازه‌های هم‌پایه:

کلمه‌های هم‌پایه، یعنی کلمه‌هایی که دارای یک نقش هستند و برای همه آنها از یک فعل استفاده می‌شود. اگر این کلمات بیشتر از دو تا باشند، بین آن‌ها ویرگول درج می‌شود و قبل از آخرین کلمه یا عبارت، به جای ویرگول، از واو یا از يا استفاده می‌شود.

مثال:

کشور ایران دارای جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی زیادی است.

گاه در بین گروه‌های هم‌پایه، برای رفع ابهام، در دو گروه آخر، قبل از «و» عطف، ویرگول نیز می‌آید:

مثال:

زن و مرد، پیر و جوان، شهری و روستایی، و باسواد و بی‌سواد همه از حقوق شهروندی یکسانی برخوردارند.

دقت داشته باشید که قبل از آخرین کلمه یا عبارت، به جای کاما، واو می‌آید.

میان دو جمله پایه و پیرو:

مثال:

کارهایی که او انجام می‌دهد، شایسته یک مدیر نیست.

بین دو جمله مرکب، زمانی که بخشی از جمله دوم، به قرینه جمله اول حذف شود:

مثال:

مشک آن است که خود ببوید، نه آن که عطار بگوید.

برای جلوگیری از اشتباه در خواندنِ جمله:

مثال:

پس، فردا می‌بینمت.

 در آغاز و پایان جمله‌ها یا عبارت‌های معترضه که به صورت صفت، بدل، جمله تفسیری، توضیحی یا دعایی می‌آید:

مثال:

ابوسعید که رحمت خداوند بر او باد، عارفی وارسته بود (جمله دعایی)
احمد عادل، رئیس کتابخانه، از سفر بازگشت. (عبارت وصفی)
شناختن این نویسنده، چنان که او بود، آسان نبود. (عبارت وصفی)
عباس آقا که مدتی در سفر بود، حالا با خانواده‌اش زندگی می‌کند. (جمله توضیحی)

دقت داشته باشید که اگر جمله بدلی و معترضه، طولانی باشد، بهتر است از خط فاصله استفاده کنیم:

سید اشرف‌الدین-مدیر و دبیر روزنامه مشهور نسیم شمال و شاعر آزادی‌خواه و طرفدار توده محروم و مسلمان-از میان مردم برخاست.

 بعد از گروه قیدی در آغاز جمله:

مثال:

سرانجام، مذاکرات ایران با سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان پایان یافت.

برای جدا کردن بدل یا عطف بیان از بقیه اجزای جمله:

بدل به اسم یا گروه اسمی گفته می‌شود که خصوصیات اسم قبل از خود را بیان می‌کند.

مثال:

فردوسی، حماسه‌سرای بزرگ ایران، شاهنامه را طی سی سال سرود.

بعد از قیدهای نفی و اثبات که در ابتدای جمله برای معرفی می‌آید:

البته برخی در این موارد استفاده از نقطه ویرگول را توصیه می‌کنند.

مثال:

بله، درست است.

میان کلمات تکرار شونده:

مثال:

این کیف، کیف من است.

برای جدا کردن اعداد، نشانی و اطلاعات کتاب‌شناختی: 

مثال:

در جلدهای ۲، ۸، ۱۲، ۱۸ و ۲۰ تفسیر ابوالفتح رازی، به موضوع اشاره شده است.

دقت داشته باشید که نوشتن اعداد در این گونه موارد، از راست به چپ است که در آخرین عدد به جای «،» از «و» استفاده می‌شود.

در سال ۱۳۸۷، ۱۰۰۰۰۰ نفر به دانشگاه‌های کشور راه یافتند.
تهران، خیابان سیندخت شمالی، خیابان زرین، پلاک ۳، مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
آرین‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، تهران، زوار، ۱۳۶۵

توجه داشته باشید که در موارد زیر، هیچ‌گاه از ویرگول استفاده نکنید:

• در شعر اگر بین سازه‌های هم‌پایه، «و» عطف قرار گرفته باشد، به دلیل بر هم خوردن وزن شعر نمی‌توان از ویرگول استفاده کرد: ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
• قبل از «و»، «یا»، «سپس»، «پس»، «که» و کلمه‌های عطف و فعل.
•  بعد از «را»، «که»، «اگر» و حروف اضافه.

نحوه تایپ و جای ویرگول در کیبورد

قبلا در مطلب آموزش تایپ ویرگول نحوه تایپ ویرگول را گفته بودیم ولی اکنون نیز در اینجا تکرار می کنیم.

اگر از سیستم عامل ویندوز استفاده می‌کنید، برای تایپ کردن علامت ویرگول  کلیدهای شیفت و ف (Shit + T) را همزمان فشار دهید. اما اگر از سیستم عامل مک استفاده می‌کنید، می‌توانید از دکمه‌های شیفت و ۷ (Shift + 7) استفاده کنید.  در صورتی که کیبورد استاندارد فارسی را نصب کرده اید علامت ویرگول را با ترکیب کلیدهای شیفت و ۷ (Shift + 7) تایپ کنید.

فاصله گذاری درست قبل و بعد از ویرگول

همه علائم نگارش فارسی،  ز جمله ویرگول، به کلمه قبل از خود می‌چسبند و از کلمه بعدی جدا می‌شوند. به این معنی که هنگام تایپ کردن، قبل از علامت‌های نگارشی فاصله نمی‌گذاریم و بعد از علامت‌های نگارشی، یک فاصله گذاشته و سپس کلمه بعدی را تایپ می‌کنیم.